Rodzice przyszłych pierwszoklasistów często zastanawiają się, czy ich dziecko jest gotowe na szkolne wyzwania. Obawy budzą zarówno trudności w koncentracji i przyswajaniu podstawowych umiejętności, jak i problemy emocjonalne oraz społeczne. Te obserwacje prowadzą do pytania o dojrzałość szkolną dziecka – kluczowy element sukcesu edukacyjnego. W tym artykule omówimy, czym jest dojrzałość szkolna i jak rodzice mogą wspierać swoje dzieci w jej osiągnięciu.

Rodzice dzieci, które wkrótce zostaną pierwszoklasistami, zastanawiają się nad tym, czy ich dziecko jest przygotowane do podjęcia tego obowiązku. Dotyczy to głównie tych rodziców, którzy obserwują, że ich dziecko płacze gdy ma usiąść przy stoliku by wykonać zadania podobne do tych, które wykonuje się w klasie pierwszej, unika rysowania ( zwłaszcza szlaczków), nie potrafi wyróżnić i scalić głosek w wyrazie, pisze literki lub cyferki w odwrotnym kierunku itd. Niektórych rodziców natomiast niepokoją takie zachowania jak nieśmiałość lub nadruchliwość ich dziecka, konfliktowość, lęk przed nowymi sytuacjami, niewyraźna mowa, dziecinne zachowania, wolne tempo wykonywania różnych zadań…

To wszystko świadczy o tym, że rodzice są świadomi tego, że nie wystarczy umiejętność czytania, liczenia, pisania, by odnosić sukcesy w szkole. I tak w istocie jest bowiem na powodzenie szkolne wpływa wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkolny, powinno posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, określanych jako dojrzałość szkolna. Zastanówmy się więc, czym jest dojrzałość szkolna.

Dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia systematycznej nauki, do wejścia w nowe obowiązki i nowe środowisko. Tym pojęciem określa się zarówno dojrzałość fizyczną, jak i umysłową, społeczną i emocjonalną. Kolejno przyjrzyjmy się każdemu obszarowi rozwoju dziecka, który warunkuje sukces szkolny.

Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się zainteresowaniem nauką, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu dziecka, zainteresowaniem liczeniem, nauką liter i cyfr, czy wreszcie samym czytaniem i pisaniem. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności oraz potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna artykulacyjnie, a słownictwo na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innymi. Nie ma też problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji. Ponadto ma już pewien bagaż doświadczeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi je rezultat swojej pracy. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się również pod uwagę poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.

Kolejnym warunkiem sukcesu w szkole jest dojrzałość społeczna, czyli umiejętność bycia w grupie. Dziecko dojrzałe społecznie prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłym, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność. Samodzielność dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych takich, jak ubieranie się, mycie, czesanie, ale dotyczy także w przyszłości samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania tornistra, a także samodzielnego podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych (np. przy przechodzeniu przez jezdnię).

Od 6 latka wymaga się zrozumienia prostych sytuacji społecznych i rozeznanie, co jest dobre, a co złe (np. że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy). Dziecko dojrzałe społecznie na ogół dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury. Przejawem niedojrzałości społecznej dziecka jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania i dążenie do uprzywilejowanej pozycji w klasie. Dzieci niedojrzałe społecznie mogą też izolować się od grupy, stronić od kolegów, unikać wspólnych zabaw łatwo poddawać się dominacji kolegów, wykazywać bierność, nieśmiałość, lękliwość, małomówność.

Dojrzałość fizyczna to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Długie siedzenie w ławce, noszenie ciężkiego tornistra szkolnego i wykonywanie różnych zadań umysłowych jest trudne nawet dla dziecka zdrowego, silnego i sprawnego. Przy takich czynnościach jak pisanie, rysowanie, wycinanie i innych pracach plastyczno-technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo-wzrokowa. W przeciwnym wypadku ruchy będą powolne, nieharmonijne, sztywne, kanciaste, mało precyzyjne, co spowoduje, że w klasie pierwszej dziecko nie będzie nadążało za tempem pracy rówieśników. Często o trudnościach dziecka w tej mierze świadczą dodatkowe ruchy służące rozładowaniu nadmiernego napięcia np. poruszanie językiem przy pisaniu lub rysowaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym sprawnie i szybko biega, ruchy rąk i nóg są zharmonizowane, potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody, jeździć na rowerze, łapać i rzucać piłkę.

Dojrzałość emocjonalna to właściwa człowiekowi zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Impulsywność reakcji u 6 latka ulega obniżeniu i większej stablizacji, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się. Uczeń dojrzały emocjonalnie odczuwa więź ze swoją grupą, w przyszłości z klasą, z panią. Przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy. Dojrzały emocjonalnie 6 latek prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe, płaczliwe. W skrajnych przypadkach dziecko boi się głośniejszych uwag nauczyciela nawet, gdy nie dotyczą jego samego. Bywa, że dzieci silnie przeżywające podjęcie nauki w szkole skarżą się na bóle głowy, brzucha, bezsenność lub przed wyjściem do szkoły mają wymioty, biegunkę. Aby zapobiec trudnościom, sprawić by dziecko jak najlepiej poradziło sobie z wyzwaniem jakie stawia nauka w szkole i wchodzenie w rolę ucznia należy, jak najwcześniej kształtować i wyrabiać zdolności oraz umiejętności potrzebne w życiu małego człowieka.

Na koniec krótki apel do rodziców przyszłych uczniów. Nie bójcie się stawiać dzieciom wymagań bo szkoła będzie je stawiała i powinno to być dla dziecka czymś naturalnym. Uczcie je obowiązkowości i wytrwałości oraz oceniania swojej pracy w sposób adekwatny (chwalenie na wyrost psuje) wówczas łatwiej podoła obowiązkom. Nie zapominajcie o docenianiu dzieci, mądrym chwaleniu i dostrzeganiu ich sukcesów by wierzyły w to, że sobie poradzą. Wiara rodzica w sukces dziecka na jego miarę, to w dużej mierze gwarancja powodzenia w szkole.

Oczywiście nie każde dziecko będzie tym wzorowym uczniem, co należy często założyć już na początku kariery szkolnej. Ważne by rozwijało się w swoim rytmie, a rodzic akceptował je takim jakie jest. Warto więc szukać mocnych stron dziecka i rozwijać jego pasje oraz zainteresowania pozaszkolne bowiem często okazuje się, że to dobra inwestycja na całe życie.

I jeszcze jedna dygresja. Nie jesteśmy wstanie, jako rodzice uchronić dzieci przed tym, co może okazać się trudne. Naszą rolą jest wspieranie dzieci, a nie chronienie ich przed światem… szkołą. Idąc do szkoły dzieci robią pierwszy krok w nowy świat, odcinają w pewien sposób pępowinę. Przedstawiajmy więc dzieciom szkołę jako miejsce atrakcyjne, inspirujące, ciekawe choć stawiające pewne wymagania. Nie straszmy szkołą. W gruncie rzeczy sami wspominamy ten czas z nostalgią.

Opracowała: Beata Bączyńska

Bibliografia:

H. Filipczuk „Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym”
A. Kargulowa „Dojrzałość szkolna a jakość startu edukacyjnego”
M. Pelcowa „Uspołecznienie dzieci rozpoczynających naukę szkolną”
B. Wilgocka-Okoń „Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko”
Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży pod red. M. Żebrowskiej